پژوهشی مبسوط است در آسیب‌شناسی جوامع اسلامی و علل پیشرفت یا عقب‌ماندگی دینی، علمی و اجتماعی مسلمانان. به تصریح نویسنده، عدم آگاهی از واجبات اجتماعی و وظایف مسلمانان و ترویج خرافات دینی در جامعه یکی از مهم‌ترین دلایل جدایی از گوهر شریعت و در نتیجه انحطاط دینی و اخلاقی است. وی در این اثر می‌کوشد تا با زبانی صریح و بی‌پرده و بدون در نظرگرفتن ملاحظات سیاسی و مصالح فردی، زبان به بیان حقایق بگشاید. وی نخستین عامل سعادت مسلمین را «علم آموزی» می‌داند و در بحثی مفصل، چگونگی پیشرفت مسلمانان را در اثر توجه به علوم مختلف بیان می‌کند و سپس، به وضع فعلی آموزش علوم در کشورهای اسلامی می‌پردازد. او در بخش بعد، علت العللِ انحطاط و واماندگی مسلمانان را "جهل درباره حکومت" می‌داند که در زبان شرع، به «خلافت» و «امامت» تعبیر می‌شود. خطا در تعیین حاکم و دیگر اشتباهات رایج در امر حکومت اسلامی، موضوعاتی است که در این بحث بدانها پرداخته می‌شود. «ترکِ جهاد» عامل دیگری است که مؤلف آن را مُسّبب مصائب جوامع اسلامی می‌داند. او ضمن بیان فلسفه و فضیلت جهاد، سوء برداشت‌ها و تفاسیر جعلی منسوب به ائمه شیعه را در این باره نقل و تحلیل کرده و مضرات ترک آن را در نتیجه «تقّیه» و دیگر توجیهات دینی برمی‌شمارد. بحث زیارت و تعمیر قبور و مفاسد ناشی از آن، موضوع دیگری است که به عنوان عامل انحطاط مسلمانان مورد مداقّه قرار گرفته است. کتاب با بیان مختصری از تعالیم ناب و گهربار اسلام به پایان می‌رسد.